Współpraca NCBJ z JAEA (Japan Atomic Energy Agency) realizowana jest już od ponad 10 lat. Obok dużych przedsięwzięć, jak działania w obszarze wysokotemperaturowych reaktorów chłodzonych gazem (HTGR), od kilku lat rozwijane są projekty pozwalające na pełniejsze wykorzystanie możliwości reaktora MARIA. Najnowszy z nich dotyczy wysokotemperaturowych sond materiałowych typu JMTR.

Wraz z partnerami japońskimi podjęta została inicjatywa wykorzystania w reaktorze MARIA skonstruowanych w Ośrodku JAEA w Ōarai sond materiałowych typu JMTR. Z uwagi na fakt definitywnego wyłączenia z eksploatacji reaktora JMTR (Japan Materials Testing Reactor), projekty badań materiałowych będą kontynuowane w MARII. Skonstruowane w Ośrodku w Ōarai wysokotemperaturowe sondy materiałowe JMTR są urządzeniami do badania w środowisku reaktorowym wielu urządzeń i podzespołów mających na celu dalszą poprawę bezpieczeństwa, niezawodności i wydajności reaktorów lekkowodnych.

Celem eksperymentu z termostatyczną sondą JMTR jest badanie zachowania się w polu promieniowania reaktorowego tzw. czujników ciśnienia FP (Fission Products), umieszczonych w części aktywnej sondy. Czujniki ciśnienia FP są urządzeniem służącym do pomiaru ciśnienia gazowych produktów rozszczepienia w koszulkach elementów paliwowych w reaktorach energetycznych. Program badawczy zakłada wykorzystanie czujników w określeniu stanu próbek paliwa w polu promieniowania reaktorowego, tj. neutronowego i gamma, w długim okresie pracy reaktora.  

Na początku maja 2023 r. miała miejsce w NCBJ wizyta specjalistów z Ośrodka JAEA w Ōarai. Celem przyjazdu zespołu specjalistów JAEA była instalacja sondy JMTR w reaktorze i przygotowanie jej do eksploatacji po zakończonej modernizacji MARII. W przygotowaniu do eksperymentu istotnym faktem było przeprowadzenie pełnego cyklu testów z wykorzystaniem tego samego układu sterująco-pomiarowego z modelem sondy JMTR, jaki przetransportowany został do NCBJ w grudniu ubiegłego roku, a poddany testom w Ośrodku JAEA w Ōarai przy udziale specjalistów z reaktora MARIA.

Eksploatacja sond JMTR w reaktorze MARIA to kolejny etap wykorzystania reaktora w dziedzinie badań materiałowych. Co więcej, jest to implementacja nowych technologii reaktorowych do programów badawczych. Projekty realizowane wspólnie z JAEA przyczynią się jednocześnie do odbudowy kompetencji posiadanych przed laty w reaktorze MARIA, a ograniczonych zmianami generacyjnymi. Kompetencje te są odzyskiwane przez młodą kadrę naukowców działających przy reaktorze także poprzez program sond wysokotemperaturowych (ISHTAR, MACARONI), jakie do tej pory opracowano w NCBJ.

Badania materiałowe nie są jednym zakresem współpracy reaktora MARIA z JAEA. Przy współudziale firmy Chiyoda Technol Corporation (CTC), współpracującej z JAEA, rozwijana jest technologia otrzymywania molibdenu-99 w reakcji (n,γ) z napromienianych próbek tlenku molibdenu o dużej gęstości. Opracowywana jest również technologia badania próbek grafitu, a także prowadzone są prace związane z produkcją radioizotopów cennych w medycynie nuklearnej. W ramach współpracy, młodzi pracownicy reaktora MARIA  odbyli kilkutygodniowe staże w Ośrodku w Ōarai. Podczas ostatniego pobytu i rozmów w Japonii, delegacja NCBJ odwiedziła Ōarai, miasto partnerskie Otwocka, gdzie przyjęli ich burmistrz, pan Takaaki Kotani i prezes CTC Toshikazu Hosoda.