Narodowe Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) podpisało w ubiegłym tygodniu ramową umowę o współpracy ze spółką European XFEL GmbH będącą właścicielem ulokowanego w Hamburgu europejskiego lasera na swobodnych elektronach. Umowa ustala warunki i ramy prawne udziału NCBJ w eksploatacji i badaniach prowadzonych z wykorzystaniem tego najpotężniejszego na świecie urządzenia do badania materii, układów chemicznych i biologicznych przy pomocy ultrakrótkich impulsów rentgenowskich. 

Podpisany 24 listopada br. aneks do umowy przewiduje, że jednym z pól współpracy będzie udział Centrum Informatycznego Świerk (CIŚ) w gromadzeniu i przetwarzaniu danych pochodzących z eksperymentów przeprowadzanych w Hamburgu. CIŚ byłby jednym z dwóch, obok centrum obliczeniowego instytutu DESY, ośrodkiem obsługującym informatycznie międzynarodowe zespoły naukowców prowadzących badania z wykorzystaniem XFEL-a. Obecnie do Świerka spływa i jest przetwarzanych część danych z eksperymentu LHCb prowadzonego w CERN-ie w Genewie. Danych z Hamburga mogłoby być nawet więcej, a dodatkowo spływałyby one w znacznie większych pakietach, wymagających łączy o wielkiej przepustowości. Dlatego jednym z najważniejszych zadań na drodze do realizacji umowy będzie weryfikacja i rozbudowa łączy Świerka z polską siecią internetu optycznego PIONIER. Naukowcy chcą, by do końca 2018 r. przepustowość łącza została podniesiona do 100Gbps. W kolejnych latach łącze ma być w specjalny sposób skonfigurowane. Infrastruktura w Świerku ma być dostosowana do przyjmowania danych z Niemiec w 2020 r. Informatycy CIŚ mają także uczestniczyć w budowie oprogramowania i systemów obsługi naukowców gromadzących i przetwarzających dane z Hamburga. CIŚ ma służyć fizykom, chemikom i biologom z całego świata, jednak ulokowanie ośrodka obliczeniowego w Polsce z pewnością ułatwi pracę naszym grupom badawczym, które zechcą prowadzić eksperymenty z wykorzystaniem XFELa. 

Laser na swobodnych elektronach European XFEL rozpoczął fazę badawczą 1 września tego roku. NCBJ był współwykonawcą tego urządzenia, w którym elektrony - rozpędzane najpierw w ponad półtorakilometrowym akceleratorze - w drugiej fazie swej drogi przechodzą przez odpowiednio ukształtowane pole magnetyczne i emitują ultrakrótkie impulsy promieni X. NCBJ jest współudziałowcem spółki, będącej właścicielem lasera. Koordynował też polskie dostawy przy jego budowie. Obecnie władze instytutu starają się o środki na sfinansowanie udziału także w fazie eksploatacji  urządzenia, co docelowo przyniosłoby nie tylko pożytki naukowe, ale także przychody ze świadczonych usług.