W Polsce gości Rada European Spallation Source (ESS) – powstającej w Szwecji wielkiej europejskiej infrastruktury badawczej. Delegacja Rady wraz z Dyrektorem Generalnym ESS prof. Johnem Womersley odwiedziła 1 czerwca br. Narodowe Centrum Badań Jądrowych (NCBJ), które jest członkiem polskiej grupy uczestników tego projektu. Naukowcy i inżynierowie z NCBJ są współtwórcami elektroniki pozwalającej kontrolować jakość pola elektrycznego przyspieszającego protony w akceleratorze ESS oraz wykonują obliczenia istotne dla ochrony radiologicznej. Prace te są elementem polskiego wkładu in kind w inwestycję.

Zasadniczym punktem wizyty gości w Świerku było zwiedzanie reaktora Maria. Gospodarze zaprezentowali możliwości badawcze polskiego reaktora i przedstawili szczegóły rozpoczętego już programu unowocześniania jego oprzyrządowania. Program ten rozwija się dzięki pozyskaniu nowych instrumentów pomiarowych, które w ciągu trzech lat będą sukcesywnie instalowane w hali badawczej Marii. Pomiary i doświadczenia, które będą mogły być prowadzone w NCBJ pod wieloma względami mogą być komplementarne do tych planowanych w Lund i mogą pomóc w przygotowaniu polskiego środowiska neutronowego do skorzystania z pełni możliwości, które stworzy ESS.

Budowa ESS to jedna z największych realizowanych obecnie w Europie i na świecie inwestycji mających dostarczyć naukowcom nowych narzędzi badawczych. Na terenie 75 ha powstaje w Lund akcelerator protonów i kompleks laboratoriów. Rozpędzone protony będą wysyłane w impulsach i kierowane na obracające się czterotonowe koło o ponad dwumetrowej średnicy zawierające bloki wolframowe ułożone w 36 promieniście rozłożonych sektorach. Impulsy protonów, uderzając w wolfram, będą prowadziły do procesu spallacji, czyli gwałtownego rozpadu uderzonych jąder atomowych na nukleony i lekkie jądra. Dla naukowców najważniejsze są powstające wówczas neutrony – neutralne elektrycznie cząstki, których impulsowo uzyskane strumienie będzie można wykorzystywać na ponad 20 stanowiskach badawczych. Obejmą one zarówno badania fizyczne w dziedzinie fizyki materiałów, cząstek elementarnych czy energetyki jak i badania na potrzeby chemii, geologii czy archeologii i analizy zabytków kultury.

ESS, którego uruchomienie przewidziane jest na początek przyszłej dekady, będzie najbardziej intensywnym źródłem neutronów na świecie. Obecnie działają już słabsze spallacyjne źródła neutronów, a duża cześć badań neutronowych opiera się na neutronach uzyskiwanych w reaktorach jądrowych. Jednym z wiodących urządzeń tego typu jest pracujący w Świerku polski reaktor badawczy Maria.