Jedyny, polski reaktor jądrowy obchodzi jubileusz 50-lecia. Reaktor MARIA wspiera rozwój nauki, medycyny oraz przemysłu. Z okazji jubileuszu Narodowe Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) organizuje międzynarodowe sympozjum dotyczące energetyki jądrowej oraz wystawę prezentującą „jubilatkę”.

Reaktor MARIA to jedyny działający reaktor jądrowy oraz jedno z największych urządzeń badawczych w Polsce. Znajduje się na terenie Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ), w podwarszawskim Otwocku – Świerku. MARIA nie produkuje energii elektrycznej, tylko neutrony, dzięki którym wytwarza radioizotopy do diagnozowania nowotworów oraz do radioterapii. Reaktor MARIA wytwarza innowacyjne materiały dla przemysłu, pozwala prowadzić badania podstawowe i stosowane z dziedziny fizyki, a także umożliwia szkolenie kadr z branży jądrowej i ochrony radiologicznej.

W nocy z 17 na 18 grudnia 1974 r. reaktor MARIA, po raz pierwszy, osiągnął stan krytyczny, czyli odpowiednie warunki dla samopodtrzymującej się reakcji łańcuchowej. Tę datę uznaje się za moment rozpoczęcia pracy reaktora. Reaktor nosi imię MARIA, na cześć dwukrotnej noblistki Marii Skłodowskiej-Curie.

Reaktor MARIA został zaprojektowany i skonstruowany przez polskich specjalistów. Pierwotnie jego zadaniem było wspieranie „starszej siostry”, czyli reaktora EWA (skrótowiec powstały ze słów Eksperymentalny, Wodny, Atomowy). Reaktor EWA był pierwszym reaktorem jądrowym w Polsce, po kilku zestawach krytycznych, wykorzystywanym do badań naukowych. Został wyłączony z eksploatacji w 1995 roku. Teraz MARIA jest jednym z najmłodszych, największych i najnowocześniejszych badawczych reaktorów jądrowych w Europie. – o historii reaktora opowiada Grzegorz Krzysztoszek, Zastępca Dyrektora ds. Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej w NCBJ.

W MARII prowadzone są badania fizyczne, także z wykorzystaniem intensywnych wiązek neutronów, badania radiochemiczne oraz badania materiałowe, w tym niezbędne do opanowania technologii produkcji energii z fuzji termojądrowej. Reaktor MARIA to znaczący światowy producent jodu-131, stosowanego w diagnozie i leczeniu chorób tarczycy. MARIA zaspokaja też między 10 a 20 proc. globalnego zapotrzebowania na molibden-99, który jest stosowany w diagnostyce i terapii onkologicznej. Jeden tydzień pracy reaktora to pomoc dla 100 tys. pacjentów na całym świecie.

MARIA, jako jedyny czynny w Polsce reaktor jądrowy, umożliwia szkolenie kadry specjalizującej się w energetyce jądrowej i ochronie radiologicznej. Obecnie prowadzony jest remont tzw. hali fizycznej, co umożliwi dostęp do unikatowej, w tej części świata, bazy laboratoriów do badań nad materiałami. Infrastruktura, wykorzystująca intensywne wiązki neutronów, skupiona pod szyldem Maria Neutron Laboratory, jest ujęta na Polskiej Mapie Infrastruktury Badawczej.

25 października br. w siedzibie NCBJ odbędzie się międzynarodowe sympozjum pt. „Jubileusz 50-lat reaktora MARIA”. Podczas tego sympozjum zaprezentowany zostanie dorobek kilku pokoleń ekspertów z różnych dziedzin nauki, którzy stawiają czoła najważniejszym wyzwaniom związanym z badaniami jądrowymi. W sympozjum wezmą udział przedstawiciele władz państwowych oraz kluczowych ośrodków badań jądrowych i reaktorowych z całego świata. Podczas panelu dyskusyjnego poruszane będą tematy dotyczące funkcjonowania reaktorów badawczych oraz ich bezpieczeństwa.

„Jubileusz MARII jest doskonałym momentem, aby podsumować to, co dotychczas udało nam się osiągnąć oraz zaprezentować nasze plany na przyszłość. Reaktor MARIA jest unikatowym przykładem polskiej infrastruktury badawczej o znaczeniu wykraczającym poza granice Polski. Malejąca dostępność podobnych urządzeń badawczych w Europie i na świecie, spowodowana zamykaniem istniejących instalacji i opóźnieniami w budowie lub rezygnacją z budowy nowych reaktorów jądrowych, powoduje wzrost zainteresowania możliwościami badawczymi MARII. Dlatego tak ważna jest obecna modernizacja naszego reaktora, która pozwoli na prowadzenie badań m.in.: dotyczących rozpraszania neutronów termicznych oraz obrazowania neutronowego. – mówi Paweł Nowakowski, dyrektor Departamentu Eksploatacji Obiektów Jądrowych w NCBJ.

Modernizacja MARII nie jest jedynym projektem, jaki prowadzony jest w NCBJ. Obecnie trwa końcowa faza prac nad projektem nowego reaktora wysokotemperaturowego chłodzonego gazem (HTGR), który będzie produkował zarówno ciepło, jak i energię elektryczną. W Świerku powstanie zatem HTGR – POLA o mocy 30 MW pozwalający na przetestowanie możliwości rektora i wykorzystanie ich w przemyśle.

W trakcie sympozjum zaprezentowana zostanie wystawa pokazująca pięćdziesięcioletni dorobek pokoleń ekspertów z różnych dziedzin nauki oraz potencjał reaktora MARIA. Częścią wystawy będzie praca malarska pani Darii Solar inspirowana wnętrzem reaktora MARIA. Wystawa dostępna będzie m.in. w gmachu Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w dniach 18–25 listopada br.

Patronat honorowy nad obchodami jubileuszu reaktora MARIA objęli: Marzena Czarnecka – Minister Przemysłu, Dariusz Wieczorek – Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Barbara Nowacka – Minister Edukacji, Izabela Leszczyna - Minister Zdrowia, Andrzej Głowacki – Prezes Państwowej Agencji Atomistyki, Adam Struzik – Urząd Województwa Mazowieckiego, Jarosław Margielski – Miasto Otwock.

Szczegółowe informacje o reaktorze MARIA: www.50latmarii.ncbj.gov.pl.