Krzysztof Petelczyc

Choroby nowotworowe, będące wynikiem niekontrolowanego namnażania się komórek prowadzącego do powstawania guzów i zaburzania funkcjonowania narządów, znacząco wpływają na jakość życia i często prowadzą do śmierci pacjenta. Nowotwory mózgu są szczególnie trudne w terapii ze względu na swoją lokalizację w kluczowym dla życia organie, co ogranicza możliwości chirurgiczne i radioterapeutyczne

Pomimo niebywałego w ostatnich latach rozwoju onkologii nowotwory mózgu wciąż pozostają jedną z najgroźniejszych form raka. Rozwijana w Narodowym Centrum Badań Jądrowych terapia borowo neutronowa (Boron-Neutron Capture Therapy, BNCT) oferuje nadzieję pacjentom, zwiększając szanse na powrót do zdrowia. W czerwcu przybędą do Krakowa eksperci z całego świata, aby na forum 20. Międzynarodowego Kongresu Terapii Neutronowej dyskutować i wymieniać się doświadczeniami w tej dziedzinie. Organizowane przez NCBJ w Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego wydarzenie na kilka dni zgromadzi ekspertów z całego świata, którzy będą dyskutować nad najnowszymi odkryciami i wyzwaniami w terapii BNCT. Kongres rozpocznie się 22 czerwca wizytą techniczną w Reaktorze MARIA w Otwocku, a zakończy 28 czerwca spotkaniem w Centrum Cyklotronowym w Krakowie.

Radioterapia, której jedną z odmian jest terapia BNCT, jest jedną z najpowszechniej stosowanych metod leczenia raka. Jest ona szczególnie istotna dla pacjentów, u których zaatakowane zostały chirurgicznie trudno dostępne organy. Bazuje ona na niszczycielskim działaniu promieniowania jonizującego w odpowiednio dużych dawkach. Metody te powodują obumieranie komórek nowotworowych, ale niestety mogą również uszkadzać zdrowe tkanki. Dlatego nieustannie poszukuje się precyzyjniejszych metod kierowania oddziaływania tylko na obszary objęte chorobą, ograniczając jego destrukcyjne efekty na zdrowe tkanki.

Jednym z najstarszych, ale wciąż rozwijanych podejść w radioterapii jest terapia borowo-neutronowa. Używany w niej izotop boru (B-10) nie jest promieniotwórczy, co oznacza, że wprowadzony do organizmu nie stanowi zagrożenia. Po połączeniu z odpowiednio dobranym farmaceutykiem, bor skutecznie kumuluje się w komórkach nowotworowych. Jednak, gdy pacjenta umieści się w wiązce neutronów cząstki te wchodzą w reakcję z jądrami boru, powodując ich rozbicie na jądro litu (Li-7) i helu (He-4), czyli cząstkę alfa. Cząstki te mają zasięg porównywalny z rozmiarami komórki, co powoduje, że całą swą energię deponują tylko w komórkach nowotworu w których były skumulowane skutecznie je przy tym niszcząc.

Kluczowymi wyzwaniami terapii BNCT jest, po pierwsze, takie zaprojektowanie związków chemicznych dostarczających bor do komórek rakowych, tzw. nośników boru, aby różnica koncentracji między tkanką zdrową i nowotworową była jak najwyższa, oraz, po drugie, budowa źródeł neutronów o odpowiednich dla terapii parametrach. Naukowcy z Narodowego Centrum Badań Jądrowych koncentrują się szczególnie na tym ostatnim wyzwaniu. Reaktor MARIA, jedyny działający w Polsce reaktor jądrowy, dostarcza neutronów, których wiązka może być ukształtowana tak, aby spełnić wymagania terapii. Wkrótce w jednym z laboratoriów przy reaktorze MARIA rozpocznie działanie stanowisko do badań radiobiologicznych, które pozwoli również na testowanie nowych nośników boru. Jednocześnie, na całym świecie, m.in. w Japonii, Argentynie, Włoszech, Chinach, czy Rosji, trwają prace nad niereaktorowymi generatorami neutronów, które mogłyby być zainstalowane bezpośrednio w szpitalach onkologicznych. Również w Polsce, w bydgoskim Centrum Onkologii powstaje Ośrodek Badawczo-Kliniczny Terapii Borowo-Neutronowej (OBTBN), w którym planuje się instalację takiego generatora.